Zatkane kanały łzowe to częsty problem u niemowląt, który może wywoływać niepokój u rodziców. Łzawienie, obecność wydzieliny w kąciku oka czy nawracające stany zapalne to charakterystyczne objawy tej dolegliwości. Na szczęście w większości przypadków problem ten ustępuje samoistnie lub po zastosowaniu prostych metod leczenia. W artykule wyjaśniamy, czym są kanały łzowe, dlaczego dochodzi do ich niedrożności u niemowląt, jak rozpoznać ten problem oraz jakie metody leczenia są dostępne.
Czym są kanały łzowe i jak funkcjonują?
Układ łzowy to złożona struktura, która odpowiada za produkcję i odprowadzanie łez. Składa się z gruczołu łzowego produkującego łzy oraz dróg łzowych, które odprowadzają je do jamy nosowej. W każdym oku znajdują się dwa punkty łzowe (w górnej i dolnej powiece), które zbierają łzy i kierują je do kanalików łzowych, a następnie do woreczka łzowego i przewodu nosowo-łzowego.
Kanał łzowy (przewód nosowo-łzowy) to wąski przewód łączący woreczek łzowy z jamą nosową, umożliwiający odpływ łez z powierzchni oka.
U noworodków i niemowląt układ łzowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. Często dolny koniec przewodu nosowo-łzowego pozostaje zamknięty błoną, która w normalnych warunkach powinna pęknąć przed narodzinami lub krótko po nich. Gdy tak się nie dzieje, mówimy o niedrożności (zatkanym kanale łzowym).
Przyczyny zatkanego kanału łzowego u niemowląt
Niedrożność kanałów łzowych u niemowląt najczęściej wynika z przyczyn rozwojowych. Do głównych powodów należą:
- Niecałkowite otwarcie kanału – najczęstsza przyczyna, gdy błona zamykająca przewód nosowo-łzowy nie pęknie samoistnie przed lub po urodzeniu
- Zwężenie kanału – zbyt wąski kanał utrudniający prawidłowy odpływ łez
- Nieprawidłowa budowa anatomiczna – rzadziej spotykane wady rozwojowe układu łzowego
- Stany zapalne – infekcje mogą powodować obrzęk i blokadę kanału
Problem ten dotyka około 5-20% noworodków, przy czym częściej występuje u dzieci urodzonych przedwcześnie. Warto zaznaczyć, że niedrożność może dotyczyć jednego lub obu oczu jednocześnie.
Charakterystyczne objawy zatkanego kanału łzowego
Rozpoznanie zatkanego kanału łzowego u niemowlęcia opiera się na obserwacji kilku charakterystycznych objawów:
- Nadmierne łzawienie (epifora) – łzy spływające po policzku, nawet gdy dziecko nie płacze
- Gromadzenie się wydzieliny w kąciku oka, szczególnie widoczne po przebudzeniu
- Zaczerwienienie i obrzęk okolicy woreczka łzowego (przy wewnętrznym kąciku oka)
- Żółta lub zielonkawa wydzielina – zwłaszcza rano po przebudzeniu
- Nawracające zapalenia spojówek – częste zaczerwienienie oka
- Sklejanie się rzęs, szczególnie po śnie
Objawy często nasilają się podczas infekcji górnych dróg oddechowych lub przy ekspozycji na wiatr. Warto zauważyć, że mimo łzawienia, niemowlęta z zatkanym kanałem łzowym rzadko odczuwają dyskomfort czy ból, chyba że dojdzie do wtórnego zakażenia.
Diagnostyka niedrożności kanałów łzowych
Rozpoznanie zatkanego kanału łzowego u niemowlęcia zwykle opiera się na wywiadzie i badaniu fizykalnym. Lekarz pediatra lub okulista:
- Przeprowadzi wywiad z rodzicami dotyczący obserwowanych objawów
- Zbada oko dziecka, zwracając szczególną uwagę na obecność wydzieliny i łzawienie
- Oceni okolice woreczka łzowego pod kątem obrzęku czy zaczerwienienia
- W niektórych przypadkach może wykonać test zanikania barwnika (test fluoresceinowy)
W większości przypadków nie są konieczne bardziej zaawansowane badania diagnostyczne. Jednak w sytuacjach nietypowych, gdy objawy są bardzo nasilone lub nie ustępują z wiekiem, lekarz może zalecić dodatkowe badania obrazowe, takie jak dakryocystografia (badanie radiologiczne dróg łzowych z użyciem kontrastu).
Metody leczenia zatkanego kanału łzowego
Leczenie zatkanego kanału łzowego u niemowląt obejmuje kilka metod, od najprostszych po bardziej inwazyjne:
Masaż hydrostatyczny
Najczęściej zalecaną pierwszą metodą jest masaż hydrostatyczny, który rodzice mogą wykonywać w domu:
1. Umyj dokładnie ręce
2. Delikatnie przyłóż palec wskazujący do wewnętrznego kącika oka dziecka, w miejsce gdzie znajduje się woreczek łzowy
3. Wykonuj delikatny nacisk i ruchy w dół (w kierunku nosa), 5-10 razy
4. Powtarzaj masaż 3-4 razy dziennie
Prawidłowo wykonywany masaż hydrostatyczny zwiększa ciśnienie w woreczku łzowym, co może pomóc w przerwaniu błony zamykającej kanał łzowy.
Higiena i pielęgnacja
Utrzymanie odpowiedniej higieny oka jest kluczowe:
- Przemywanie oka solą fizjologiczną lub przegotowaną, ostudzoną wodą
- Usuwanie wydzieliny czystym, wilgotnym wacikiem, zawsze od zewnętrznego do wewnętrznego kącika oka
- Unikanie stosowania wacików nasączonych substancjami drażniącymi
Leczenie farmakologiczne
W przypadku infekcji wtórnej lekarz może zalecić:
- Krople antybiotykowe – przy podejrzeniu zakażenia bakteryjnego
- Krople przeciwzapalne – aby zmniejszyć stan zapalny
Leki te należy stosować ściśle według zaleceń lekarza, zwykle przez krótki okres.
Zabiegi inwazyjne
Jeśli problem nie ustępuje samoistnie do 12. miesiąca życia lub powoduje nawracające infekcje, lekarz może zalecić:
- Sondowanie – zabieg polegający na wprowadzeniu cienkiej sondy do kanału łzowego w celu przebicia błony zamykającej
- Intubacja silikonowa – wprowadzenie cienkiej rurki silikonowej do kanału łzowego, aby utrzymać jego drożność
- Dakryocystorhinostomia – zabieg chirurgiczny wykonywany w rzadkich przypadkach uporczywej niedrożności
Zabiegi te przeprowadza się zwykle w znieczuleniu ogólnym, są bezpieczne i skuteczne w przywracaniu drożności kanałów łzowych.
Kiedy udać się do lekarza?
Rodzice powinni skonsultować się z lekarzem, gdy zaobserwują u dziecka:
- Uporczywe łzawienie i gromadzenie się wydzieliny w oku
- Zaczerwienienie i obrzęk okolicy woreczka łzowego
- Żółtą lub zielonkawą wydzielinę sugerującą infekcję
- Gorączkę w połączeniu z objawami ze strony oka
- Nasilenie objawów mimo stosowania masażu i podstawowej higieny
Warto pamiętać, że u około 90% niemowląt z zatkanym kanałem łzowym problem ustępuje samoistnie do 12. miesiąca życia. Jednak regularne wizyty kontrolne u lekarza są ważne, aby monitorować stan dziecka i w razie potrzeby wdrożyć odpowiednie leczenie.
Zatkany kanał łzowy to częsta dolegliwość u niemowląt, która zwykle nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia dziecka. Dzięki właściwej pielęgnacji, regularnym masażom i – w razie potrzeby – interwencji medycznej, problem ten można skutecznie rozwiązać, zapewniając maluchowi komfort i zdrowie.